Sąd Powiatowy w Ropczycach powstał w 1868 r. z przekształcenia pełniącego funkcje sądowe urzędu powiatowego. Sędzią tego Sądu i najprawdopodobniej jego pierwszym naczelnikiem, był Wilhelm Mehoffer, sprawujący wcześniej urząd starosty ropczyckiego, ojciec urodzonego w Ropczycach artysty malarza Józefa Mehoffera. Instancją odwoławczą był dla ropczyckiego Sądu Powiatowego Sąd Obwodowy w Tarnowie. Oprócz prezesa sądu zwanego wówczas naczelnikiem, zatrudniony był tam jeden adiunkt oraz kancelista i woźny.
Z czasem obsada sądu powiększała się o kolejnych adiunktów, auskulantów oraz kancelistów. W 1913 roku w Sądzie Powiatowym w Ropczycach orzeka 8 sędziów. Sąd Powiatowy istniał w Ropczycach do 1929r., kiedy to został przekształcony - podobnie jak i inne sądy - w Sąd Grodzki. Odmiennie jednak niż w przypadku innych sądów, z dniem 1 stycznia 1951 r. nie przekształcił się w Sąd Powiatowy lecz przyjął nazwę Wydziału Zamiejscowego Sądu Powiatowego w Dębicy. Stan ten trwał jednak krótko, bo z dniem 1 stycznia 1956 r., wraz z powołaniem do życia powiatu ropczyckiego, powołany też został Sąd Powiatowy w Ropczycach, który od czerwca 1975 r. funkcjonuje pod nazwą Sądu Rejonowego.
Szczególną postacią dla tego Sądu był sędzia Tadeusz Gajewski, który po przejściu frontu w czasie II wojny światowej zbierał porozrzucane w pobliskiej rzece księgi wieczyste i potem je kompletował, a za swoją skromną powojenną pensję kupował dla sądu krzesła, stoły i inne wyposażenie.
Siedziba ropczyckiego Sądu mieści się w budynku wybudowanym w latach 1902 - 1906, a więc w tym samym czasie co obecna bryła rzeszowskiego Zamku Lubomirskich. Budynek ten został w ostatniej dekadzie pieczołowicie odnowiony i nawiązuje do swojego pierwotnego wyglądu.
Sąd Rejonowy w Ropczycach podzielony jest obecnie na 5 Wydziałów, orzeka w nim 8 sędziów, pracuje 1 referendarz sądowy, 2 asystentów i 6 kuratorów oraz 27 urzędników sądowych. Prezesem Sądu nieprzerwanie przez 16 lat od 1994 r. była sędzia Magdalena Kocój. Obcenie od maja 2010 r. do 31 grudnia 2012 r. funkcję tę pełniła Sędzia Ewa Pokrzywa.
Minister Sprawiedliwości z dniem 1 stycznia 2013 r. zniósł Sąd Rejonowy w Ropczycach, ul. Słowackiego 7, a obszar jego właściwości terytorialnej przejął Sąd Rejonowy w Dębicy, ul. Słoneczna 3. W dotychczasowej siedzibie Sądu Rejonowego w Ropczycach od 1 stycznia 2013 r. do 30 czerwca 2015 r. funkcjonowały:
- VI Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Ropczycach,
- VII Zamiejscowy Wydział Karny z siedzibą w Ropczycach,
- VIII Zamiejscowy Wydział Rodzinny i Nieletnich z siedzibą w Ropczycach,
- IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w Ropczycach.
Od 1 lipca 2015 r. Sąd Rejonowy w Ropczycach ponownie stał się jednostka samodzielną. Funkcję Prezesa Sądu pełni Sędzia Ewa Pokrzywa. W sądzie funkcjonują:
- I Wydział Cywilny,
- II Wydział Karny,
- III Wydział Rodzinny i Nieletnich,
- IV Wydział Ksiąg Wieczystych.
Historia sądu w Ropczycach
Dzieje sądownictwa w Ropczycach datuje się wraz z powstaniem miasta (1362 r.).
Miasto lokowane na prawie niemieckim (magdeburskim) posiadało swój organ sądowy w postaci wójta, który sądził wspólnie z ławą miejską. Sąd wójtowsko-ławniczy orzekał w sprawach gardłowych i kryminalnych, a podlegali mu wszyscy mieszczanie osiedlający się w Ropczycach. Później, w drugiej połowie XV wieku, funkcje sądownicze sprawowała ława sądowa, której przewodniczył wybierany wójt sądowy.
Od XVI wieku coraz większą rolę w dobrach prywatnych zaczyna odgrywać sądownictwo ich właścicieli, czyli tzw. sądy dominialne. Sądy panów feudalnych (zwane w niektórych miastach sądami zamkowymi) przejmowały w coraz szerszym zakresie dotychczasowe kompetencje sądów prawa niemieckiego, stając się również organami drugiej instancji w stosunku do sądów ławniczych. Orzekały one początkowo według prawa polskiego lub niemieckiego - jeśli podsądny był Niemcem. Obowiązywała bowiem jeszcze wówczas zasada osobowości prawa, tzn. osoba przybyła z zagranicy była sądzona według przepisów prawnych obowiązujących w kraju, z którego pochodziła.
Sądy dominialne, w tym także zapewne sąd ropczycki, przetrwały do końca istnienia Rzeczypospolitej, stanowiąc jeden z istotnych elementów ustrojowych demokracji szlacheckiej. W XVIII wieku istniały także osobne sądy rabinackie dla Żydów.
W okresie zaborów - do połowy XIX wieku - na terenie Galicki funkcjonowało w dalszym ciągu sądownictwo dominialne.
W Ropczycach, prawdopodobnie w 1856 r. rozpoczął działalność urząd powiatowy (Bezirksamt) - który był przede wszystkim instytucją wymiaru sprawiedliwości, chociaż wykonywał również pewne funkcje administracyjne. Sąd orzekał jednoosobowo. Trybunałem pierwszej instancji dla urzędu powiatowego w Ropczycach był tarnowski Sąd Obwodowy. Działał on wraz z sądami obwodowymi w Rzeszowie, Nowym Sączu oraz w Krakowie - w okręgu Sądu Krajowego Wyższego w Krakowie. Ten ostatni pełnił zatem funkcję trybunału drugiej instancji dla sądownictwa ropczyckiego, przy czym jego werdykty były ostateczne, kończąc procedurę apelacyjną. Od orzeczenia tego nie można się było odwołać do Najwyższego Trybunału Sprawiedliwości w Wiedniu, gdyż droga taka zastrzeżona była dla wyroków, które w pierwszej instancji zapadły na poziomie sądu obwodowego.
Struktura sądownictwa, jego kompetencje i rozmieszczenie na terenie Galicji nie uległy zasadniczym zamianom do końca okresu przedautonomicznego. Do nowej rzeczywistości ustrojowej, która zaistniała po roku 1866, po klęsce Austrii w wojnie z Prusami, dostosowano także wymiar sprawiedliwości. modyfikując w latach 1867-1868 organizację sądownictwa wprowadzoną reformą w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych. W miejsce dawnych urzędów powiatowych wprowadzono samodzielną jednostkę sądownictwa - sąd powiatowy (Bezirksgericht). Sądy powiatowe podlegały sądom obwodowym (Kreisgerichte), te zaś wyższym sądom krajowym (Oberlandesgerichte). Wyższe sady krajowe były druga i ostatnia instancją apelacyjną dla sądów powiatowych. Z kolei dla sądów obwodowych najwyższą instancja apelacyjna był Trybunał Sprawiedliwości, który posiadał osobny skład sędziowski dla spraw galicyjskich. W Ropczycach więc, począwszy od 1868 r. - w miejsce urzędu powiatowego powstał Sąd Powiatowy.
Kompetencje sądów powiatowych obejmowały sprawy cywilne, karne, posiadania oraz całość sądownictwa niespornego (spadki, opieka i kuratela, uprawnienia dzieci nieślubnych, dobrowolne separacje i rozwód, amortyzacja dokumentów, prowadzenie ksiąg hipotecznych i handlowych itp.). W zakresie sądownictwa karnego sądziły jedynie wykroczenia. Sąd powiatowy wydawał wyroki jednoosobowo. Na czele sądów powiatowych stali sędziowie pełniący funkcję kierownika urzędu. Kierownikowi podlegali adiunkci auskulanci (praktykanci sądowi), a także kanceliści obsługujący kancelarię sądową. Porządek w gmachu sądu i podczas rozpraw zapewniali woźni sądowi.
Cesarsko-Królewski Sąd Powiatowy w Ropczycach obsługiwał obszar powiatu sądowego. Powiaty sądowe nie zawsze odpowiadały pod względem zasięgu terytorialnego powiatom politycznym, objętym działalnością starostw powiatowych. CK Sąd Powiatowy w Ropczycach był jednym z ośmiu sądów powiatowych działających w okręgu Sądu Obwodowego w Krakowie.
W latach 1895- 1897 ukazały się nowe akty prawne regulujące organizację wewnętrzna i zasady funkcjonowania sądów. W myśl ustawy z listopada 1896 r. skład sądu powiatowego tworzyli: naczelnik sądu, sędziowie samoistni (w liczbie stosownej do potrzeb), pomocniczy urzędnicy sędziowscy, kanceliści, służba sądowa i więzienna.
Aby zdobyć uprawnienia sędziego należało ukończyć studia prawnicze, odbyć trzyletnią praktykę sądową i zdać stosowny egzamin państwowy. Zawód sędziego można było także wykonywać na podstawie zdanego egzaminu adwokackiego. Kancelarię sądową mogła prowadzić osoba z odpowiednia praktyką, po zdania egzaminu.
W trybie normalnym sąd powiatowy urzędował 7 godzin dziennie, zaś w dni ferialne nie mniej niż 4 godziny. Zgodnie bowiem z obowiązującymi przepisami, ferie sądowe (okres urlopowy) - trwające od 15 lipca do 25 sierpnia - nie mogły przerwać funkcjonowania sądu. Przy sądzie powiatowym w Ropczycach działał także notariusz oraz adwokaci.
Sąd Powiatowy w Ropczycach, działający od połowy XIX wieku był kontynuacją tradycji sądowniczych, mających w mieście kilkusetletnią historię. Była to w Ropczycach jedna z najważniejszych instytucji, wzmacniająca jego prestiż i ułatwiająca życie miejscowej społeczności. Sąd powiatowy istniała w Ropczycach do dnia 1 stycznia 1929 r., kiedy to na mocy nowej ustawy o ustroju sądów powszechnych, został przekształcony w sąd grodzki, który z kolei funkcjonował do 1950 r.
Następnie od 1 stycznia 1951 r. Sad Grodzki w Ropczycach stał się Wydziałem Zamiejscowym Sądu Powiatowego w Dębicy dla gmin miejskich: Ropczyce, Sędziszów Młp., oraz wiejskich: Ropczyce, Sędziszów Młp. Borek Wielki, Olchowa i Wielopole Skrz.
Od 1 stycznia 1956 r. funkcjonował ponownie jako Sąd Powiatowy. 1 czerwca 1975 r. został utworzony Sąd Rejonowy w Ropczycach, który istnieje do dnia dzisiejszego.
Opracowała Magdalena Kocój - Prezes Sądu (22 marca 2002 r.)
